Độ pH của đất: Nguyên Nhân & Cách Đo, Cải Tạo Hiệu Quả A-Z

Cây cối bị còi cọc, vàng lá dù đã bón đủ loại phân bón? Năng suất cây trồng giảm không rõ nguyên nhân? Rất có thể, câu trả lời không nằm ở dưỡng chất bạn áp dụng mà nằm ở yếu tố “ẩn sâu” dưới lòng đất: pH

Hiểu sai hoặc bỏ qua độ pH của đất là một trong những sai lầm tốn kém nhất trong canh tác. Trong bài viết này, đội ngũ kỹ sư hóa nông của Trường Lê Hồng Phong sẽ “chung tay”, giúp bạn từ A-Z: hiểu đúng bản chất pH, 3 phương pháp đo chính xác tại nhà và giải pháp khoa học để làm chủ pH, tạo nên vùng đất trù phú, trù phú.

Độ pH của đất là gì và tại sao nó quyết định “sức sống” của cây trồng?

Độ pH của đất là chỉ số đo nồng độ ion Hydro (H+) trong dung dịch đất, từ đó xác định độ chua hoặc độ kiềm của đất. Thang đo pH dao động từ 0 đến 14:

• pH < 7: Đất có tính axit (đất chua).
• pH = 7: Đất trung tính.
• pH > 7: Đất có tính kiềm (đất bazơ).

Để dễ hình dung hơn, hãy tưởng tượng đất như một chiếc “dạ dày”. Độ pH là môi trường bên trong dạ dày đó. Dạ dày quá axit hoặc quá kiềm không thể “tiêu hóa” và hấp thụ thức ăn. Đất cũng vậy! Độ pH không phù hợp sẽ khiến cây “nhìn thấy” chất dinh dưỡng (phân bón) nhưng không ăn được.

Tầm quan trọng của độ pH thích hợp cho cây trồng

Độ pH không chỉ là một con số. Nó là nguyên tố “dẫn điện” điều khiển hầu hết mọi quá trình sinh hóa trong đất, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cây trồng.

Khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng phụ thuộc vào độ pH của đất

Điểm mấu chốt ở đây là: Mỗi loại chất dinh dưỡng (Đa vi lượng trung bình) chỉ có thể được rễ cây hấp thụ tốt nhất trong một phạm vi pH nhất định. Khi độ pH quá cao hoặc quá thấp, các chất dinh dưỡng này sẽ bị “khóa” trong đất dưới dạng hợp chất không hòa tan.

Bảng dưới đây minh họa rõ ràng tầm quan trọng này. Độ rộng của mỗi dải màu thể hiện mức độ sẵn có (khả năng hấp thụ) của chất dinh dưỡng đó ở mỗi phạm vi pH.

Dinh dưỡng	pH < 5,5 (Rất chua)	pH 5,5 – 6,5 (Hơi chua)	pH 6,5 – 7,5 (Trung tính)	pH > 7,5 (Kiềm)
Nitơ (N)	Hấp thụ kém	Hấp thụ tốt	Hấp thụ TỐT NHẤT	Sự hấp thụ giảm dần
Phốt pho (P)	Cố định bằng sắt, nhôm	Hấp thụ tốt	Hấp thụ TỐT NHẤT	Cố định bằng canxi
Kali (K)	Hấp thụ trung bình	Hấp thụ TỐT	Hấp thụ TỐT	Hấp thụ trung bình
Lưu huỳnh (S)	Hấp thụ trung bình	Hấp thụ TỐT	Hấp thụ TỐT	Hấp thụ tốt
Canxi (Ca)	Hấp thụ rất kém	Hấp thụ trung bình	Hấp thụ TỐT	Hấp thụ tốt
Magiê (Mg)	Hấp thụ rất kém	Hấp thụ trung bình	Hấp thụ TỐT	Hấp thụ tốt
Sắt (Fe)	Hòa tan cao (có thể độc hại)	Hấp thụ TỐT	Sự hấp thụ giảm dần	Rất khó hấp thụ
Mangan (Mn)	Hòa tan cao (có thể độc hại)	Hấp thụ TỐT	Sự hấp thụ giảm dần	Rất khó hấp thụ
Boron (B)	Hấp thụ trung bình	Hấp thụ TỐT	Hấp thụ tốt	Sự hấp thụ giảm dần
Đồng (Cu) & Kẽm (Zn)	Hòa tan cao (có thể độc hại)	Hấp thụ TỐT	Sự hấp thụ giảm dần	Khó hấp thụ

(Nguồn: Dữ liệu tổng hợp từ Cơ quan Khuyến nông Hợp tác xã Virginia & Đại học Nông nghiệp và Tài nguyên Thiên nhiên California)

Phân tích của Trường Chu Văn An: Nhìn vào bảng, chúng tôi thấy khoảng pH lý tưởng cho hầu hết các loại cây trồng là từ 6,0 đến 7,0, vì đây là nơi mà hầu hết các chất dinh dưỡng đều ở trạng thái dễ hấp thụ nhất. Ngoài ra, đất quá chua (pH < 5,5) còn hòa tan các kim loại nặng như Nhôm (Al) và Mangan (Mn), gây ngộ độc cho bộ rễ.

Cây trồng phát triển tốt khi có độ pH phù hợp

Hướng dẫn 3 cách đo pH đất từ ​​đơn giản đến chuyên nghiệp

Cách 1: Dùng giấy quỳ (Nhanh & Tiết Kiệm)

1. Lấy mẫu: Đào sâu khoảng 10-15cm, lấy một ít đất.
2. Pha dung dịch: Cho đất vào cốc sạch, thêm nước cất (hoặc nước mưa trữ trong bể) theo tỷ lệ 1:1, khuấy đều trong 5 phút và để yên trong 15-20 phút.
3. Kiểm tra: Nhúng một mảnh giấy quỳ xanh vào vùng nước trong phía trên.
4. Đọc kết quả: So sánh màu của giấy quỳ với thang màu đi kèm.

• Đánh giá của Trường Chu Văn An: Phương pháp này chỉ cho kết quả tham khảo tương đối (chua, kiềm hoặc trung tính), không đưa ra con số pH cụ thể.

Cách 2: Dùng test kit (Khá chính xác)

Bộ dụng cụ thử nghiệm thường bao gồm ống nghiệm, bột chỉ thị (hoặc dung dịch) và thang đo màu.

1. Chuẩn bị: Cho mẫu đất và nước cất vào ống nghiệm theo hướng dẫn.
2. Thêm thuốc thử: Thêm bột chỉ thị hoặc thêm vài giọt dung dịch thử vào ống.
3. Lắc và đọc kết quả: Lắc đều, đợi vài phút cho dung dịch chuyển màu và so sánh với thang màu chuẩn đi kèm.

• Đánh giá của Trường Chu Văn An: Kết quả là con số cụ thể hơn giấy quỳ, phù hợp với quy mô vườn nhà.

Cách 3: Sử dụng máy đo pH điện tử (Chuyên nghiệp & chính xác nhất)

1. Hiệu chuẩn: Luôn hiệu chuẩn thiết bị bằng các dung dịch pH chuẩn (pH 4.0, pH 7.0) trước mỗi lần đo để đảm bảo độ chính xác.
2. Chuẩn bị mẫu: Có thể đo trực tiếp trên đất ẩm hoặc trộn với dung dịch đất như cách 1.
3. Đo lường: Đưa đầu dò điện cực vào đất ẩm (hoặc dung dịch), đợi số đọc trên màn hình ổn định.

• Trường Chu Văn An khuyến nghị: Đây là phương pháp bắt buộc phải có đối với các trang trại và người làm vườn chuyên nghiệp cần độ chính xác tuyệt đối để tính toán lượng vật liệu cải tạo.

Bảng tra cứu độ pH thích hợp cho các loại cây trồng thông thường

Mỗi loại cây có “hương vị” pH riêng. Đưa đất vào phạm vi pH ưa thích của cây trồng là chìa khóa để tối ưu hóa năng suất.

Nhóm cây	Thực vật	Phạm vi pH lý tưởng
Rau Lá	Xà lách, bắp cải, rau chân vịt	6,0 – 7,0
Cây có củ/quả	Cà chua, dưa chuột, bí ngô	5,5 – 7,0
	Khoai tây	4,8 – 6,5
	Cà rốt, củ cải	5,5 – 7,0
Cây lương thực	cơm nước	5,5 – 6,5
	Ngô (Bắp)	5,8 – 7,0
Cây ăn quả	Cam quýt (Cam, chanh)	6,0 – 7,5
	Thanh long	5,5 – 6,5
	sầu riêng	5,5 – 6,8
Nhà máy công nghiệp	Cà phê	5,0 – 6,5
	Trà (Trà)	4,5 – 5,5
	Cao su	4,5 – 6,0
Hoa & Cây Cảnh	Hoa hồng	6,0 – 7,0
	hoa cẩm tú cầu	4,5 – 5,5 (hoa xanh), 6,0-6,5 (hoa hồng)

Cách tăng pH đất: Giải pháp hiệu quả cho đất chua, đất kiềm

Đây là tình trạng phổ biến nhất ở Việt Nam do khí hậu nhiệt đới mưa nhiều. Mục đích là trung hòa lượng axit dư thừa trong đất.

Sử dụng Vôi (CaCO3​, CaO) – Góc nhìn từ chuyên gia Trường Chu Văn An

Đây là giải pháp hiệu quả và kinh tế nhất.

• Bản chất hóa học: Khi bón vào đất, Vôi sống (CaO) phản ứng với nước tạo thành Ca(OH)2. Cả Ca(OH)2​ và Vôi bột (CaCO3​) đều phản ứng với axit trong đất, giải phóng ion Ca2+ và trung hòa ion H+, từ đó làm tăng độ pH.

CaO + H₂O → Ca(OH)₂

Ca(OH)₂ + 2H⁺ (axit đất) → Ca²⁺ + 2H₂O

CaCO₃ + 2H⁺ (axit đất) → Ca²⁺ + H₂O + CO₂

Sử dụng vôi để tăng độ pH cho đất

• So sánh nhanh Lime & Dolomite:

Tiêu chí	Vôi nông nghiệp (CaCO3​,CaO)	Vôi Dolomit (CaMg(CO3​)2​)
Thành phần chính	Canxi (Ca)	Canxi (Ca) và Magiê (Mg)
Tác dụng chính	Tăng pH, cung cấp Canxi	Tăng độ pH, cung cấp cả Canxi và Magie
Khi nào nên sử dụng?	Đất thường có tính axit.	Đất bị chua và có dấu hiệu thiếu Magie (lá già úa vàng, gân xanh).

• Lưu ý: Liều lượng bón phụ thuộc vào độ pH ban đầu, loại đất (đất sét cần nhiều vôi hơn đất cát) và loại cây trồng. Luôn bón vôi ít nhất 15-20 ngày trước khi trồng hoặc bón phân.

Làm gì khi độ pH trong đất quá cao? (Cách giảm độ pH của đất kiềm)

Đất kiềm thường thấy ở những vùng khô hạn, ít mưa hoặc vùng núi đá vôi. Tình trạng này khiến các nguyên tố vi lượng như Sắt (Fe), Mangan (Mn), Kẽm (Zn) bị “khóa” và cây trồng không thể hấp thụ được.

Sử dụng Lưu huỳnh (S) – Giải pháp bền vững

• Bản chất hóa học: Bón lưu huỳnh vào đất, dưới tác dụng của vi sinh vật (vi khuẩn thiobacillus), lưu huỳnh sẽ bị oxy hóa thành Axit Sunfuric (H2​SO4​). Axit này sẽ từ từ làm giảm độ pH của đất.

2S + 3O₂ + 2H₂O (vi sinh vật)→ 2H₂SO₄

H₂SO₄ → 2H⁺ + SO₄²⁻

• Trường Chu Văn An lưu ý: Đây là quá trình sinh học, cần có thời gian (vài tuần đến vài tháng), độ ẩm, nhiệt độ thích hợp để vi sinh vật hoạt động. Phương pháp này an toàn và có tác dụng lâu dài.
• Giải pháp khác: Bạn có thể sử dụng Sắt Sunfat (FeSO4) hoặc Nhôm Alum (Al2(SO4)3) để đạt hiệu quả nhanh hơn. Các chất này khi thủy phân trong nước sẽ trực tiếp tạo ra ion H+, làm giảm độ pH.

Bột lưu huỳnh để giảm độ pH của đất

Giải đáp các câu hỏi thường gặp về độ pH của đất

Bón vôi hoặc lưu huỳnh bao lâu mới có tác dụng?

Vôi có tác dụng tương đối nhanh, thường sau 2-4 tuần. Lưu huỳnh cần nhiều thời gian hơn, có thể từ 1-3 tháng hoặc lâu hơn để thấy được kết quả rõ rệt.

Độ pH chính xác của đất phèn là bao nhiêu?

Đất nhôm (đất chua và đất mặn) có độ pH rất thấp, thường dưới 4,0. Vấn đề của đất phèn không chỉ là độ chua mà còn là độc tính của các ion Al3+ và Fe2+ được giải phóng ở độ pH thấp. Cải tạo đất chua cần kết hợp rửa muối, bón vôi liều lượng cao và bổ sung chất hữu cơ.

Có thể dùng giấm hoặc baking soda để điều chỉnh độ pH của đất?

Chuyên gia Trường Chu Văn An trả lời: Không nên! Giấm (axit axetic) hay baking soda (NaHCO3​) chỉ có tác dụng bề ngoài và tức thời, không bền vững. Chúng có thể gây sốc pH đột ngột, tiêu diệt các vi sinh vật có lợi và phá vỡ cấu trúc đất. Sử dụng vật tư nông nghiệp đã được chứng minh.

Mua hóa chất cải tạo đất ở đâu chất lượng, an toàn?

Để đảm bảo hiệu quả cải tạo và an toàn tốt nhất cho cây trồng, việc lựa chọn các sản phẩm như Vôi, Dolomite, Lưu huỳnh… nguyên chất, đúng hàm lượng là vô cùng quan trọng. vietchem với hơn 20 năm kinh nghiệm trong ngành hóa chất tự hào là nhà cung cấp uy tín các loại hóa chất nông nghiệp chất lượng cao. Chúng tôi không chỉ cung cấp sản phẩm mà còn sẵn sàng tư vấn kỹ thuật, giúp bạn xác định liều lượng sử dụng phù hợp cho từng loại đất, cây trồng.

Hy vọng bài viết chi tiết này đã cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và khoa học về độ pH của đất. Bằng cách nắm vững mức độ pH, bạn nắm giữ chìa khóa cho một vụ thu hoạch bội thu!