Chập dây điện: Nguyên nhân, cách kiểm tra và biện pháp xử lý

Chu Văn An

Nếu chập điện trên đường dây không được xử lý kịp thời, nó có thể phá hủy toàn bộ hệ thống điện và gây thiệt hại về tài sản, thậm chí cả con người. Để hạn chế những tác động tiêu cực của chập điện, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về nguyên nhân và cách giải quyết nhanh chóng.

Ngắn mạch là gì?

Đoản mạch dây là hiện tượng các dây bên trong tiếp xúc trực tiếp với nhau làm điện trở trên đường dây giảm đột ngột dẫn đến cường độ dòng điện tăng đột ngột, sinh ra một lượng nhiệt lớn, phá hủy lớp cách điện, gây cháy, nổ và hư hỏng thiết bị.

Đoản mạch trong dây điện thường đi kèm với các dấu hiệu như mùi khét, mùi nhựa cháy, tia lửa điện, nổ và thậm chí là hỏa hoạn. Trong trường hợp này, thiệt hại về người và tài sản sẽ được giảm thiểu nếu hệ thống điện được trang bị mạch bảo vệ tự động ngắt trước khi xảy ra tai nạn.

Nguyên nhân gây chập mạch dây

Có nhiều nguyên nhân gây đoản mạch dây điện, thường bao gồm:

• Ngắn mạch: Khi dây pha tiếp xúc kém hoặc dây pha chạm đất sẽ xảy ra hiện tượng đoản mạch khiến điện trở giảm, cường độ dòng điện tăng bất thường, mất nhiều điện hơn dưới dạng nhiệt, khiến dây nóng chảy và tạo ra tia lửa điện nhỏ.

• Quá tải nguồn điện: Khi dây điện phải chịu sự sử dụng cùng lúc của quá nhiều thiết bị điện, đặc biệt là vào mùa nắng nóng cao điểm thì khả năng xảy ra tình trạng quá tải, quá nhiệt là rất cao. Tình trạng này kéo dài sẽ khiến các dây dẫn nóng lên, làm chảy vỏ dây và khiến các dây tiếp xúc kém với nhau.
• Kết nối lỏng lẻo: Khi các kết nối không chặt hoặc bị nguội/giãn nở sau một thời gian sử dụng, tia lửa điện có thể dễ dàng xuất hiện khi có dòng điện chạy qua. Tia lửa thoát ra trong không khí rất dễ cháy.
• Lão hóa dây: Dây điện sử dụng lâu ngày thường bị sờn, bạc màu, bong tróc lớp cách điện. Khi vỏ máy bị hư hỏng, lõi đồng sẽ lộ ra ngoài, tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ, điện giật.
• Ổ cắm và phích cắm không tương thích: Ổ cắm và phích cắm cần phải đồng bộ với nhau. Nếu hai thiết bị không tương thích với nhau rất có thể sẽ xảy ra hiện tượng chập điện cục bộ hoặc hở điện, ảnh hưởng đến hoạt động của dây nguồn.

• Thiết bị sưởi ấm: Các thiết bị như bàn là, bếp điện, máy sưởi… tỏa ra lượng nhiệt lớn trong quá trình sử dụng. Nếu sử dụng không đúng cách có thể khiến toàn bộ đường dây bị chập.
• Tác động môi trường: Điều kiện ẩm ướt hoặc sét đánh có thể ảnh hưởng đến hệ thống điện. Nếu lớp cách điện của dây dẫn bị hư hỏng và tiếp xúc với hơi ẩm, nó có thể dễ dàng bắt lửa. Sét đánh không chỉ có thể gây đoản mạch mà còn làm hỏng toàn bộ hệ thống điện. Ngoài ra, dây điện bị chuột cắn, vô tình bị khoan, vô tình đóng đinh hoặc bị vật nặng đè lên cũng có nguy cơ bị đoản mạch.

Nguy hiểm do chập điện

Nếu đoản mạch trên dây là nhỏ, nó có thể làm hỏng dây hoặc hệ thống, nhưng nếu nghiêm trọng thì có thể gây nguy hiểm cho con người.

• Hư hỏng thiết bị điện: Đoản mạch ở dây dẫn có thể khiến thiết bị hoạt động ở dòng điện cao bất thường, đồng thời dây dẫn cũng có thể chịu được dòng điện vượt quá ngưỡng cho phép, dễ làm hỏng dây dẫn và thiết bị điện.
• Nguy cơ cháy nổ: Đoản mạch trong dây dẫn tạo ra tia lửa điện và nhiệt độ cao, có thể dễ dàng đốt cháy các vật dễ cháy xung quanh. Đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra các vụ cháy nổ trong thời gian qua.
• Nguy hiểm cho con người và môi trường: Nếu chập điện trên dây điện không được sửa chữa kịp thời có thể gây ra điện giật. Trong trường hợp nghiêm trọng, nó có thể gây bỏng điện hoặc thậm chí tử vong. Hơn nữa, cháy do chập điện cũng sẽ sinh ra khói đen và khí độc, gây ô nhiễm môi trường.

4 cách kiểm tra dây có bị chập không

Nếu dự án của bạn có dây điện hở, việc kiểm tra và xác định vị trí dây bị chập sẽ đơn giản hơn nhiều vì chúng có thể dễ dàng được phát hiện dựa trên các dấu hiệu như mùi khét, dây nóng chảy, dây bị đứt hoặc hở hoặc thậm chí là cháy kèm theo vụ nổ.

Nếu dây đi xuống đất (là phương pháp lắp đặt phổ biến trên nhiều công trình hiện đại hiện nay) bạn có thể áp dụng 4 phương pháp kiểm tra sau.

Cách sử dụng máy kiểm tra điện để kiểm tra đoản mạch trong dây điện

• Bước một: Xác định vị trí lắp đặt dây điện trên tường dựa trên bản vẽ thiết kế hệ thống.
• Bước 2: Dùng bút thử điện di chuyển dọc theo hệ thống dây điện.
• Bước 3: Nếu đèn đỏ bật sáng ở bất kỳ vị trí nào trên đồng hồ thì có nghĩa là dây ở vị trí đó có vấn đề. Cần phải tắt nguồn ngay lập tức để có thể xử lý kịp thời sự cố.
• Bước 4: Trước khi sửa chữa nên dùng quạt hoặc máy sấy để làm khô tường để tránh bị điện giật.

Cách kiểm tra dây có bị chập hay không bằng đồng hồ vạn năng

• Bước một: Tắt nguồn.
• Bước 2: Chuyển đồng hồ vạn năng sang chế độ đo liên tục.
• Bước 3: Dùng 2 đầu dây đo của đồng hồ vạn năng chạm vào ổ cắm để kiểm tra tính thông mạch của dây dẫn. Nếu đồng hồ kêu bíp thì dây nguồn vẫn hoạt động tốt. Mặt khác, nếu không có âm thanh thì dây có thể bị đứt hoặc chập.
• Bước 4: Tiếp tục dùng đầu dò đo của máy đo chạm vào dây AC của dây nguồn. Nếu không có tiếng bíp thì dây nguồn đã bị hỏng.

Cách dùng đồng hồ đo kiểm tra dây có bị chập không

• Bước 1: Tắt nguồn và rút phích cắm tất cả các thiết bị điện trong hệ thống.
• Bước 2: Chuyển cầu dao chính và cầu dao nhánh sang chế độ BẬT.
• Bước 3: Kiểm tra đồng hồ. Nếu đồng hồ vẫn quay sau khi tắt nguồn thì hệ thống đang bị rò điện. Bạn cần có biện pháp khắc phục ngay lập tức.

Cách sử dụng máy dò điện để kiểm tra đoản mạch trong dây điện

Đây là phương pháp hiện đại nhất hiện nay, có độ chính xác cao và phù hợp với nhiều kết cấu khác nhau như gỗ, gạch, bê tông. Dựa trên sóng điện tử, máy dò điện trên tường có thể phát hiện vị trí của các vật kim loại và dây điện bị chôn vùi, giúp việc kiểm tra dây bị hư hỏng trở nên dễ dàng và nhanh chóng hơn.

Biện pháp xử lý ngắn mạch dây điện

Đoản mạch dây thường xảy ra trong 2 tình huống sau đây, kèm theo đó là cách xử lý an toàn và kịp thời nhất.

Đoản mạch dây điện sẽ không gây cháy

Đoản mạch trong dây không phải lúc nào cũng dẫn đến nổ hoặc cháy. Nếu dây nguồn chỉ có mùi khét, ổ cắm bị biến dạng hoặc thiết bị ngừng hoạt động đột ngột, bạn cần phải tắt cầu dao chính ngay lập tức. Sau đó, bạn có thể tự sửa dây bị chập bằng cách làm theo các bước sau:

• Bước một: Xác định nguyên nhân và vị trí ngắn mạch như sau.
• Bước 2: Sửa chữa dây bị chập. Tùy theo mức độ hư hỏng của dây mà bạn có thể cắt dây bị chập – nối lại hoặc thay toàn bộ dây. Nếu dây điện bị giấu trong tường thì quá trình sửa chữa sẽ phức tạp hơn vì bạn phải khoét vào tường và rút dây ra khỏi đường ống hoặc ống dẫn để tiến hành sửa chữa.

• Bước 3: Kiểm tra lại hệ thống bằng cách đóng cầu dao và quan sát hoạt động của dây dẫn và các thiết bị điện.
• Bước 4: Sau khi hoàn tất việc thay thế và sửa chữa, hãy khôi phục lại các bức tường đục lỗ mới.

Cháy nổ do chập điện

Tình huống nguy hiểm nhất của hiện tượng đoản mạch trong dây dẫn là cháy hoặc nổ tức thời.

• Nếu xảy ra hỏa hoạn nhỏ, bạn cần tắt điện ngay và cách ly các vật dụng dễ cháy, đồng thời sử dụng bình chữa cháy, vải ướt và cát để nhanh chóng dập tắt đám cháy.
• Nếu hỏa hoạn bùng phát, bạn cần bình tĩnh tìm cách tắt cầu dao chính và gọi ngay cho đội cứu hộ để giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản.

Các biện pháp ngăn chặn đoản mạch điện

Cách hiệu quả nhất để hạn chế rủi ro đoản mạch trong dây điện là thực hiện các bước để loại bỏ rủi ro ngay từ đầu, chẳng hạn như:

• Chọn dây có tiết diện phù hợp với tải trọng hiện tại của hệ thống. Không nên chọn dây có tiết diện quá nhỏ có thể gây quá tải, quá nóng. Không tái sử dụng dây cũ làm dây chính.
• Khoảng cách giữa các dây lộ ra ngoài trời không được nhỏ hơn 0,25m.
• Thắt chặt tất cả các kết nối dây và quấn chúng bằng băng dính an toàn.
• Thường xuyên kiểm tra hệ thống điện bao gồm tình trạng dây dẫn, nhiệt độ thiết bị trong quá trình vận hành để phát hiện kịp thời tình trạng quá tải.
• Không sử dụng các thiết bị có công suất cao cùng lúc hoặc trên cùng một ổ cắm.
• Hệ thống điện được trang bị cầu dao bảo vệ tự động và cầu dao chống sét lan truyền.
• Khi xảy ra chập điện, nếu chưa có kinh nghiệm xử lý thì nên gọi ngay cho thợ điện hoặc đội cứu hộ để được trợ giúp kịp thời.

Câu hỏi thường gặp về dây ngắn

Câu 1: Khi phát hiện đoản mạch trên dây, bước đầu tiên cần làm gì?

hồi đáp: Khi phát hiện đoản mạch, hành động đầu tiên và quan trọng nhất là ngắt kết nối nguồn điện tại cầu dao/cầu dao, sau đó tiến hành quy trình kiểm tra và sửa chữa được mô tả ở trên.

Câu hỏi 2: Đường dây bị chập điện có thể xử lý tại nhà được không?

hồi đáp: Nếu bạn có kinh nghiệm và hiểu biết về điện thì việc chập điện không quá nghiêm trọng và bạn có thể xử lý tại nhà nhưng cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc an toàn về điện. Ngược lại, nếu không tự tin vào khả năng xử lý sự cố về điện của mình, tốt nhất bạn nên tắt cầu dao chính, cách ly mọi người khỏi khu vực cháy và liên hệ ngay với lực lượng cứu hộ.

Câu 3: Đoản mạch có phải là đoản mạch điện không?

hồi đáp: Theo định nghĩa, hai hiện tượng này không giống nhau. Nhưng về cơ bản, chập điện là nguyên nhân gây ra chập điện.

Đoản mạch điện (còn gọi là đoản mạch, đoản mạch) là hiện tượng dòng điện truyền đi một quãng đường ngắn hơn quá trình dẫn điện thông thường. Lúc này, điện trở của dòng điện giảm đột ngột khiến cường độ dòng điện tăng lên, sinh ra một lượng nhiệt lớn làm nóng chảy dây dẫn, gây hư hỏng thiết bị, thậm chí gây cháy nổ.

Có nhiều nguyên nhân gây chập điện như: 2 dây dẫn có điện áp khác nhau tiếp xúc trực tiếp; dây pha tiếp xúc với dây trung tính/đất; lỗi thiết bị bên trong; dây nguồn trần tiếp xúc với hơi ẩm hoặc không được kết nối đúng cách.

Trong khi đó, chập dây điện là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra hiện tượng chập điện. Đoản mạch trên dây thường xảy ra khi lớp cách điện bị bong tróc hoặc hư hỏng khiến lõi đồng của 2 dây bên trong tiếp xúc trực tiếp.